Đại biểu Quốc hội đề xuất các giải pháp thúc đẩy xuất khẩu nông sản

Xuất khẩu nông sản tăng mạnh nhưng còn nhiều bất cập, cần chiến lược đồng bộ, ứng dụng công nghệ và kiểm soát chất lượng để phát triển bền vững.

Chiều 17/6, trong phiên thảo luận về tình hình kinh tế - xã hội, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Lan (Hà Nội), là GS.TS trong lĩnh vực đào tạo và nghiên cứu nông nghiệp đã bày tỏ sự đồng tình cao với Báo cáo bổ sung kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2024 và triển khai kế hoạch đầu năm 2025 của Chính phủ.

Bà Lan cho rằng, dù đất nước đang đối mặt với nhiều thách thức từ suy giảm kinh tế toàn cầu, biến đổi khí hậu đến bất ổn địa chính trị nhưng nhờ sự chỉ đạo sát sao của Đảng, Quốc hội và Chính phủ, cùng sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận, được cử tri và cộng đồng quốc tế đánh giá cao.

GS.TS, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Lan (Hà Nội). Ảnh: QH.

Theo đại biểu, năm 2025 là năm bản lề với nhiều quyết sách lớn được Trung ương ban hành, đặc biệt là các Nghị quyết số 57, 59, 66 và 68 - trong đó, Nghị quyết 66 và 68 thể hiện rõ định hướng phát triển bền vững trên cả ba trụ cột: kinh tế, xã hội và môi trường.

Bà Lan đồng tình với 11 nhóm giải pháp lớn được Chính phủ đề xuất, đặc biệt là những ý kiến thiết thực của các đại biểu Trần Hoàng Ngân (TP.HCM) và Nguyễn Thị Thu Nguyệt (Đắk Lắk) liên quan đến nông nghiệp, lĩnh vực đang nắm giữ nhiều tiềm năng nhưng cũng đối diện không ít thách thức.

Dưới góc nhìn của một cơ sở nghiên cứu khoa học chuyên sâu về nông nghiệp, đại biểu Lan cho rằng, để thúc đẩy xuất khẩu nông sản bền vững và hiệu quả hơn, Việt Nam cần một chiến lược đồng bộ, bài bản hơn từ thể chế đến thực tiễn.

Tín hiệu tích cực, nhưng chưa đủ

Theo số liệu, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản của Việt Nam đạt mức kỷ lục, tăng 18,7% so với năm 2023. Xuất siêu nông nghiệp đạt 17,9 tỷ USD, con số cho thấy đóng góp to lớn của ngành nông nghiệp vào nền kinh tế.

Tuy nhiên, ẩn sau những thành tích ấy là không ít bất cập, do thời gian gần đây, một số lô hàng nông sản bị trả về hoặc không thể thông quan vì không đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn thực phẩm từ phía nước nhập khẩu.

Đây không còn là vấn đề riêng lẻ của một vài doanh nghiệp, mà là biểu hiện của những điểm yếu mang tính hệ thống, đó là từ khâu quy hoạch vùng trồng, quản lý chất lượng, truy xuất nguồn gốc đến năng lực canh tác và tuân thủ kỹ thuật của nông dân.

Từ thực trạng trên, đại biểu Nguyễn Thị Lan kiến nghị 4 nhóm giải pháp then chốt:

Đó là, cần tiến hành rà soát tổng thể các mặt hàng nông sản chủ lực để xây dựng một bức tranh toàn diện, từ đó nhận diện rõ điểm mạnh, điểm yếu trong toàn bộ chuỗi sản xuất, từ giống, vùng trồng, kỹ thuật canh tác đến chế biến, bảo quản và thị trường. Đại biểu Lan nhấn mạnh việc áp dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cần xuyên suốt và đồng bộ.

Bên cạnh đó, cần nghiên cứu sâu các rào cản kỹ thuật từ thị trường xuất khẩu, từ đó điều chỉnh thể chế, quy hoạch vùng nguyên liệu, giám sát chất lượng và thương mại để nông sản Việt Nam đáp ứng tốt hơn các yêu cầu quốc tế.

Đồng thời, huy động mạnh mẽ đội ngũ khoa học, công nghệ, các viện nghiên cứu, trường đại học tham gia vào toàn bộ chuỗi sản xuất như từ phân tích đất, nước, dư lượng đến xây dựng mô hình canh tác bền vững. “Đây là yếu tố then chốt để tăng năng lực cho nông dân và doanh nghiệp tham gia thị trường toàn cầu", đại biểu Lan chia sẻ.

Cuối cùng, một nhiệm vụ quan trọng được đại biểu Lan nhắc đến là nâng cao chất lượng nguồn nhân lực bằng cách đào tạo đội ngũ kỹ thuật và tổ chức tập huấn thường xuyên cho nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp về quy trình kỹ thuật, tiêu chuẩn thị trường và truy xuất nguồn gốc. Trong đó, cần thúc đẩy chế biến sâu để tăng giá trị gia tăng và xây dựng thương hiệu quốc gia.

Đắk Lắk là địa phương có diện tích sầu riêng lớn nhất nước với gần 40.000 ha, sản lượng dự kiến năm 2025 đạt hơn 400.000 tấn. Ảnh: PC.

Từ một “hiện tượng” nông sản, muốn phát triển phải bắt đầu từ chất lượng

Đại biểu lấy ví dụ về sầu riêng, một trong những mặt hàng nông sản chiến lược đang đóng góp tích cực vào tăng trưởng. Theo báo cáo, 6 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu sầu riêng đạt 1,5 tỷ USD, đây là một con số ấn tượng. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh và nóng cũng kéo theo hàng loạt vấn đề: quy hoạch thiếu đồng bộ, chất lượng chưa ổn định, tồn dư hóa chất, phụ thuộc lớn vào thị trường Trung Quốc, truy xuất nguồn gốc chậm và liên kết giữa nông dân, doanh nghiệp còn lỏng lẻo.

Từ thực tiễn này, đại biểu kiến nghị Chính phủ, địa phương cần đánh giá lại hiện trạng sản xuất, cơ chế chính sách và điều kiện tự nhiên tại các vùng trồng trọng điểm như Tiền Giang, Đắk Lắk, Lâm Đồng, Đồng Nai, từ đó đưa ra định hướng quy hoạch và đầu tư phù hợp.

Bên cạnh đó, phải chọn lọc, phát triển giống phù hợp từng vùng; cải thiện chất lượng đất và nước; xây dựng mô hình canh tác bền vững đạt chuẩn xuất khẩu.

Đồng thời, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giám sát, xét nghiệm và cảnh báo sớm về tồn dư hóa chất, nhằm giúp nông dân và doanh nghiệp kịp thời điều chỉnh kỹ thuật.

Cuối cùng là đào tạo cán bộ kỹ thuật và tổ chức tập huấn chuyên sâu cho các tác nhân trong chuỗi, từ nông dân đến doanh nghiệp, đồng thời đầu tư cho chế biến sâu và xây dựng thương hiệu sầu riêng Việt.

Theo đại biểu Lan, muốn giữ vững thị phần và mở rộng thị trường, nông sản Việt Nam phải đảm bảo chất lượng, an toàn và minh bạch trong toàn chuỗi. Khoa học, công nghệ cần trở thành nền tảng để kiểm soát chất lượng, tăng giá trị và phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng xanh và bền vững.

"Đây là điều kiện tiên quyết để nông sản Việt không chỉ bán được, mà còn xây dựng được niềm tin và thương hiệu bền vững trên thị trường quốc tế", bà Lan nhấn mạnh